تأملی بر شهرسازی معاصر در ایران با رویکرد حقوقی _ تاریخی

چکیده: شهر و شهرسازی پدیده‌ای حیرت‌انگیز و برآیند مؤلفه‌های گونه‌گون سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و تاریخی است که در بستری طبیعی و جغرافیایی جلوه‌گر می‌شود. مطالعۀ این محصول شگفت‌انگیزِ انسان متمدن، نیازمند استمداد از دانش‌ها و علوم مختلف است. از همین‌رو، هدف اصلی از این مقاله، تبیین وضعیت شهرسازی یک قرن اخیر در ایران با رویکرد حقوقی _ تاریخی است. روش گردآوری اطلاعات در این پژوهشِ میان‌رشته‌ای، کتابخانه‌ای و تدقیق در اسناد رسمی و قوانین و مقررات و شیوۀ تجزیه و تحلیل داده‌ها، از نوع توصیفی _ تحلیلی است. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد ناامنی و هرج و مرج و ناآگاهی شهروندان از حقوق شهری و شهروندی خویش در دورۀ قاجار، فقدان مشارکت مردم، اتخاذ تدابیر نادرست اقتصادی، غفلت از نقاط محروم و شهرسازی آمرانه در دورۀ پهلوی و بالأخره جنگ تحمیلی، تحریم اقتصادی، نظام اداری دیوان‌سالار متکی به نفت و کم اعتناء به مردم، طراحی نظام حقوقی ناکارآمد، غفلت از تخصص‌گرایی در واگذاری مسئولیت‌ها و البته مدیریت ناهمگون شهری در دورۀ جمهوری اسلامی، از مهمترین عوامل اختلال در کارکردهای نظام شهری و شهرسازی در ایران معاصر، متکی بر رویکردی حقوقی _ تاریخی است که تلاش برای حل و فصل آن‌ها در راستای تقویت حقوق شهری و شهرسازی را ضروری ساخته است.

Abstract: City and urban planning is an amazing phenomenon and the result of various political, economic, social and historical components that are manifested in a natural and geographical context. The study of this wonderful product of civilized man requires the help of various sciences and sciences. Therefore, the main purpose of this article is to explain the urban planning situation of the last century in Iran with a legal-historical approach. The method of data collection in this interdisciplinary research, library and research in official documents and laws and regulations and the method of data analysis is descriptive-analytical. The findings of this study show the insecurity, chaos and ignorance of citizens about their civil rights and citizenship in the Qajar period, lack of public participation, incorrect economic measures, neglect of deprived areas and authoritarian urban planning in the Pahlavi period and finally imposed war, economic sanctions, Bureaucratic administrative system based on oil and disregard for the people, inefficient legal system design, neglect of professionalism in delegating responsibilities and of course heterogeneous urban management during the Islamic Republic, are the most important factors in disrupting the functions of urban system and urban planning in contemporary Iran. Legal - is a history that has made it necessary to try to resolve them in order to strengthen urban rights and urban planning.